Selenyum

Gri/kırmızı renkte, sülfür grubunun ametalik bir kimyasal elementidir. Doğal ve insan faaliyetleri kaynaklı olarak doğada bulunabilir. Cam, pigment, kimyasal, ilaç, fungusit, elektrikli aygıtlar ve lastik endüstrisinde kullanılmaktadır.

Su kaynaklarında selenyum konsantrasyonları genellikle düşük olup, yerel jeokimya, pH ve demir tuzlarının varlığına bağlı olarak değişmektedir. İçme sularında genellikle 10 µg/L’ın çok altındaki konsantrasyonlarda bulunmakla birlikte yeraltı suyu konsantrasyonları 6 mg/L’ye kadar çıkabilmektedir (NHMRC, 2014, s. 1001).

Sağlık Üzerine Etkileri

Selenyum insan vücudu için (diğer bazı canlılar için de) gerekli besin elementlerinden biridir (çok düşük konsantrasyonlarda). Selenyum eksikliğinde Keshan hastalığı adı verilen çok odaklı kalp kası iltihabı (multifokal miyokard) ve Kaschin-Beck hastalığı adı verilen kondrodistrofi görülebilmektedir. Ayrıca selenyumun antikanserojen olduğuna ilişkin çalışmalar da mevcuttur.

Yüksek miktarlarda selenyum alınması durumunda sindirim sistemi ile ilgili rahatsızlıklar, cildin renk değişimi, diş, saç ve tırnak kaybı, tırnak anomalileri ve periferik sinirlerde değişiklikler görülebilmektedir (WHO, 2011, s. 414).

Çok yüksek sodyum selenat ya da sodyum selenit dozlarının (kazara/isteyerek) alınması, anında medikal tedavinin olmaması halinde hayatı tehdit edecek seviyede olabilir. Belirlenen limitlerin çok az miktarda aşıldığı dozların uzun süreli alımında dahi saç kaybı ve tırnaklarda şekil bozuklukları görülebilir (ATSDR, 2003, s. 4).

Farklı selenyum bileşiklerinin toksisiteleri de farklıdır. Selenit ve selenat, selenyum sülfata göre çok daha fazla toksik etki göstermektedir.

Selenyum Arıtma Yöntemleri

Suda en çok bulunan selenyum formları selenit (IV) ve selenat (VI)’tır. Selenitten selanata dönüşüm yavaş olup, her iki formu da birlikte bulunabilir. Her ikisi de kolaylıkla okside olmaz ya da indirgenemez.

Selenatın sudan koagülasyon gibi yöntemlerle giderimi, selenite göre daha zor olması sebebiyle, selenitin selenata oksidasyonu istenmeyen bir durumdur. Arıtma koşullarında selenyumun ozon, klordioksit ve kloraminler ile reaksiyona girmesi pek mümkün değildir.

Koagülasyon (IV), kireçle yumuşatma, ters ozmos, elektrodiyaliz (IV), iyon değişimi (VI), adsorpsiyon (inorganik medya ile) yöntemleri USEPA tarafından mevcut en iyi arıtma yöntemleri olarak belirlenmiştir. Aktif alüm ile adsorpsiyon yöntemi ile % 98 (pH <5), ters osmoz ve nanofiltrasyon yöntemleri ile % 95 giderim mümkündür.