Sudaki tüm mikroorganizmaların ortadan kaldırılması için suyun mutlaka uygun bir dezenfektan madde ile dezenfeksiyona tabi tutulması gerekmektedir.
Su dezenfeksiyonu, “suda bulunabilen ve hastalık yapabilme özelliği bulunan (patojen) tüm mikroorganizmaların yok edilmesi” şeklinde tanımlanmaktadır.
Su dezenfeksiyonunda kullanılan metotlar fiziksel ve kimyasal metotlar olarak iki bölüme ayrılmakta olup bu metotlar aşağıdaki şekilde özetlenmektedir.
Fiziksel Metotlar
- Kaynatmak
- Ultraviyole ışınlama
- Basınçlı ısı
Kimyasal Metotlar
- Klor
- Kireç Kaymağı
- Klor Dioksit
- Iyot
- Potasyum Permanganat
- Ozon
Kaynatmak
Suyun 100 C’de 10 dakika süre ile kaynatılması ile içinde bulunan tüm mikroorganizmalar yok edilir. Etkili bir dezenfeksiyon sağlamasına rağmen ekonomik açıdan pahalı bir yöntem olması dezavantajdır. Ayrıca kaynatma ile dezenfeksiyon sonucunda suyun tat ve kokusunda bozukluk oluşmaktadır.
Ultraviyole Işınlama
200-300 nanometre dalga boyunda ultraviyole ışınlama ile sudaki tüm mikroorganizmalar tahrip edilmektedir. Ultraviyole ışınlama ile dezenfeksiyon pahalı bir yöntemdir. Ultraviyole ışınlama kalınlığı 7 cm’lik bir su tabakasına etkili olmaktadır.
Ayrıca ultraviyole ışınlama ile dezenfeksiyondan önce suyun tat ve kokusunun düzeltilmesi gerekmektedir.
Basınçlı Isı
0.7-1 Kg basınç altında 105-120 C ısıda uygulanmaktadır. Çok pahalı bir yöntem olduğundan kullanımı yaygın değildir.
Klor: Klor ile dezenfeksiyon ucuz, kullanımı kolay ve yaygındır. Gaz halinde “klorinatör” denen alet ile suya katılmakta veya “klor tabletleri” şeklinde kullanılmaktadır. Klorun sudaki dezenfektan etkisi 30 dakika içinde ortaya çıkmaktadır.
1lt suyun klor gereksinimi yaklaşık 1,7mg olup bu miktarın 1,2mg‟ı organik maddelerin gereksinimi geri kalan 0,5 mg’ı ise suda devamlı olarak bulunması gereken “serbest bakiye klor” (free chlorine) dur.
Klor ile dezenfeksiyondan sonra klorun sudaki dezenfektan etkisinin devam edip etmediği sudaki serbest bakiye klor miktarı ile saptanmaktadır.
Sudaki serbest bakiye klor miktarı “komperatör” denen cihaz ile ölçülmektedir. Klor‟un dezenfektan etkisi suyun pH’ı yükseldikçe artar, suyun ısısı düştükçe azalır. Klor ile dezenfeksiyon suyun tat ve kokusunda bozukluk oluşturabilir.
Bu tat ve kokudaki bozukluk %10 luk Na-tiyosülfattan dezenfekte edilen suya 1 cc/lt katılarak önlenebilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda klor ile dezenfeksiyon sonucu oluşan trihalometan bileşiklerinin kanserojen etkiye sahip oldukları bildirilmektedir.
Kireç Kaymağı
%25 aktif klor ihtiva eden kireç kaymağı su dezenfeksiyonunda klor kadar etkili bir dezenfektan madde olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. Toz halinde bulunan kireç kaymağı özellikle ülkemizde kırsal bölgelerde yaygın olarak kullanılan “ferdi klorlamanın” ana çözeltisinin hazırlanmasında kullanılmaktadır.
Ferdi klorlama (Basit klorlama): Ferdi klorlama için öncelikle dezenfeksiyonda kullanılacak ana çözelti hazırlanır. Ana çözelti 1 lt suya 40 gr kireç kaymağı veya 250 cc çamaşır suyu veya 15 gr konsantre toz hipoklorit katılarak hazırlanır.
Çözelti iyice çalkalanıp eritildikten sonra 30 dakika bekletilir. 1 lt suyun dezenfeksiyonu için hazırlanan ana çözeltinin 3-4 damlası yeterli olmaktadır. Dezenfekte edilen su anacak 30 dakika sonra kullanılmalıdır.
Klor Dioksit
Su dezenfeksiyonunda yeni yeni kullanılmaya başlanan bir madde olup sıvı halde uygulanmaktadır. Bakterisid ve virusid etkisi klora göre fazladır. Suyun dezenfeksiyonunun yanı sıra suyun renk, koku ve tadını da düzeltmektedir.
Klor ile dezenfeksiyonda ortaya çıkan ve kanserojen olduğu söylenen trihalometan bileşikleri klor dioksit ile dezenfeksiyonda oluşmaz. Pahalı bir madde olduğundan günümüzde ancak gelişmiş ülkelerde kullanımı yaygındır.
Iyot
Zorunlu durumlarda su dezenfeksiyonunda kullanılan bir maddedir. %2‟lik tentürdiyot’un 2 damlası 1 lt suyu 30 dakikada dezenfekte etmektedir. Sudaki organik madde miktarı çok fazla olduğunda 1 lt suyun dezenfeksiyonu için 3-4 damla kullanılır. Günümüzde kullanımı yaygın değildir.
Potasyum Permanganat
Zorunlu durumlarda özellikle kırsal bölgelerde kullanılan bir dezenfektan maddedir. Sudaki dezenfektan etkisi düşüktür. 1 lt suyun dezenfeksiyonu için 500 mg Potasyum permanganat gerekmektedir. Fazla miktarları dezenfekte edilen suyun rengini olumsuz yönde etkiler. En önemli özelliği Kolera vibriyonuna çok etkili bir madde olmasıdır.
Ozon
Günümüzde gelişmiş ülkelerde kullanımı yaygın pahalı bir dezenfektan maddedir. Klora göre çok etkili bir dezenfeksiyon sağlamaktadır. Özellikle sporlu bakterilere ve virüslere karşı güçlü bakterisid etkisi bulunmaktadır.
Dezenfeksiyonun yanı sıra suyun koku ve tadını da düzeltmektedir. 1 ton su 400 mg ozon ile yaklaşık 4 dakika içinde dezenfekte edilebilmektedir. Ozon’un dezenfektan etkisi geçici olduğundan ozon ile dezenfeksiyondan sonra bakteriyostatik bir dezenfektan madde kullanılmalıdır. Pahalı bir dezenfektan madde olduğundan kullanımı yaygın değildir.
İçme sularında hastalık yapıcı (patojenik) mikroorganizmaların bulunması istenmemektedir. Bu mikroorganizmalar membran gibi ayırma prosesleri ile sudan uzaklaştırılabilir veya dezenfektanlar kullanılarak etkisiz hale getirilebilir. Suda bulunan patojen mikroorganizmaların etkisiz hale getirilerek, suyun güvenle içilebilmesini sağlayan proses dezenfeksiyon olarak tanımlanmaktadır. Bu proses temel su arıtma proseslerindendir. İçme suyu arıtımında ilk dezenfeksiyon işlemi, dezenfektan olarak klor kullanılarak, 1897 yılında gerçekleştirilmiştir. Dezenfeksiyon ve sterilizasyon prosesleri işlevsellik bakımından birbirine benzemekle birlikte, sterilizasyon işleminde patojenler dahil tüm canlı organizmalar yok edilmektedir