6.8 Acil Durumlar ve Afetler

Temiz Suyun Önemi

Acil durumlarda ve afetlerde, yeterli sanitasyonun yanı sıra, tüketim ve uygun hijyen için temiz su en önemli halk sağlığı ihtiyaçlarından biridir. En büyük su kaynaklı sağlık riski, yetersiz sanitasyon, hijyen ve içme suyu kaynaklarının korunmasının sonucu olarak fekal patojenlerin bulaşmasından kaynaklanır. Ebola virüsü veya SARS-CoV-2 gibi bazı önemli bulaşıcı hastalıklar fekal-oral iletim yoluna sahip değildir, ancak temizlik, hasta bakımı ve iyi el ve çevre hijyeni için yeterli ve güvenli suya ihtiyaç duyar (DSÖ, 2020, 2021). Kimyasal veya nükleer sanayi tesislerine verilen zarar veya bunlarla ilgili olanlar, nakliye sırasında meydana gelen dökülmeler veya volkanik aktivite dahil olmak üzere bazı afetler, endişe verici kimyasal veya radyolojik tehlikelerle kirlenmeye yol açabilir. Büyük ölçekli acil durumların çoğu farklılık gösterecek ve her biri kendine özgü sorunlar ve zorluklar ortaya koyacaktır. Bir dizi kurum afet yardımına veya bir acil duruma müdahaleye dahil olduğunda, kurumlar arasında iyi iletişimin ve faaliyetlerin koordine edilmesinin hayati önemi vardır. Ayrıca, genel koordinatörlerin, su temini ve sanitasyon gibi belirli bir alandaki uzmanlardan tavsiye almaları da önemlidir. Bu bölüm, esas olarak büyük ölçekli afetleri ve acil durumları ele almaktadır, ancak bilgilerin birçoğu küçük ölçekli acil durumlara da uygulanacaktır. Boru hatlarında daha küçük ölçekli mikrobiyolojik ve kimyasal acil durumlar için, 7. ve 8. bölümlerdeki ilgili bölümlere bakılmalıdır. Radyonüklidlerle ilgili acil durumlar için Destekleyici belge İçme suyundaki radyoaktifliğin yönetimi (Ek 1) bölüm 2’ye bakın.

Göç Edenlerin Sağlık Riski

Çatışma ve doğal afetlerden etkilenen insanlar, korunmasız su kaynaklarının kirli olduğu bir bölgeye taşınabilirler. Nüfus yoğunluğu yüksek ve sanitasyon yetersiz olduğunda, geçici yerleşimin içinde ve çevresindeki korunmasız su kaynaklarının kirlenme olasılığı çok yüksektir. Yetersiz beslenme veya diğer hastalıkların yükü nedeniyle düşük bağışıklığa sahip göç eden bir nüfus, su kaynaklı hastalık salgını riski altında daha da savunmasızdır.

Acil Durum Planlama Girişimleri

Acil durum planlama girişimleri üç aşamadan oluşmalıdır:

1. Risk Değerlendirmeleri: Bu değerlendirmeler, herhangi bir büyük şebeke için SSP’nin bir parçası olmalı ve mevcut sistemlerin kritik unsurlarını tespit etmelidir. Bu unsurların bozulması, temel hizmetlerin ciddi şekilde kesintiye uğramasına neden olur.

2. Azaltma Planları: Bu planlar, savunmasız unsurların veya tesislerin kaybı ile ilgili yıkıcı etkileri önlemek veya azaltmak için uygulanabilir eylemleri belirlemelidir.

3. Acil Durum Hazırlık Planları: Bu planlar, kesintiler meydana gelirse krizin yönetilmesini ve hizmetin restorasyonunu kolaylaştırmak için hazırlanmalıdır.

Önemli Noktalar:

• Olası olayları önceden tahmin etmek
• Hazır planlar bulundurmak
• Gerektiğinde müdahaleye hazır olmak
• Yedek malzeme ve tesislere sahip olmak
• Acil durumlarda organizasyon ve personelinin etkin olması için olaydan önce simülasyonlar yapmak

Acil durumlarda çoğu durumda mevcut su kaynakları sınırlıdır. Kişisel ve ev hijyeninin yanı sıra içme ve yemek için yeterli miktarda su sağlamak önemlidir. Ayrıntılı bilgiler Sphere Association (2018) ve Destekleyici belge Evsel su miktarı, hizmet seviyesi ve sağlık (Ek 1) bölümünde bulunabilir.

Ayrıca, içme suyunu önceliklendirmek, sağlık bakım tesisleri (bkz. bölüm 6.11) ve/veya belirli coğrafi bölgeler (örneğin kolera salgın noktaları) gibi özel durumlarda önemli olabilir. Bu nedenle ulusal içme suyu kalite standartları, kısa ve uzun vadede sağlık için riskleri ve faydaları dikkate alarak esnek olmalıdır. Hijyen için suyun kullanılabilirliğini aşırı kısıtlamamalıdırlar, çünkü bu genellikle genel olarak hastalık bulaşma riskini artırır.

Afet Etkilenen Nüfusa İçme Suyu Sağlamada Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar

Bir felaketten etkilenen nüfusa içme suyu sağlarken, aşağıdakiler dahil olmak üzere bir dizi faktörü dikkate almak önemlidir:

Su Miktarı ve Temin Güvenilirliği: Bunlar muhtemelen çoğu acil durumda en önemli endişeler olacaktır, çünkü su kalitesini artırmak genellikle suyun kullanılabilirliğini artırmaktan veya etkilenen nüfusu başka bir su kaynağına yaklaştırmaktan daha kolaydır. Ancak, tüketim ve hijyen için yeterli miktarda suyun sağlanmasının önemi nedeniyle, acil durumlarda daha fazla su temini yaygındır. Bu, yeni su kaynaklarının yapımını veya rehabilitasyonunu (örneğin şebeke rehabilitasyonları veya uzantıları, yeni sondajlar) veya son çare olarak tankerlerle geçici su taşımacılığını içerebilir.

Suya Erişimin Eşitliği: Minimum ihtiyaçları karşılamak için yeterli miktarda su olsa bile, erişimin adil olmasını sağlamak için ek önlemler gerekebilir. Su noktaları evlere yeterince yakın değilse, insanlar ihtiyaçları için yeterli su toplayamazlar. Herkesin temel ihtiyaçlarının karşılandığından emin olmak için suyun rasyona edilmesi gerekebilir.

Su Kaynağının Kirlenmeye Karşı Korunması: Suyun dezenfeksiyonunun gerekli olup olmadığına bakılmaksızın, acil durumlarda bu her zaman bir öncelik olmalıdır.

Dezenfeksiyon Gerekliliği: Dezenfeksiyon, güvenli bir içme suyu temini sağlamak için gerekli bileşenlerdir. Bunlar, yeterli bir dezenfektan kalıntısı sürdürmek ve gerektiğinde bulanıklığı mümkün olduğunca azaltmak için ön arıtmayı içerir.

Kabul Edilebilirlik: Acil durumlarda sağlanan içme suyunun, tat, koku ve görünüm açısından tüketiciler tarafından kabul edilebilir olması önemlidir, aksi takdirde tüketiciler korumasız veya arıtılmamış kaynaklardan su içmeye başvurabilirler.

Su Toplama ve Depolama Kapları: Yıkama, yemek pişirme ve banyo için kullanılacak suyun toplanması ve depolanması için hijyenik ve yerel ihtiyaç ve alışkanlıklara uygun kaplar gereklidir.

Şişe Suyun Kullanımı: Güvenilir bir kaynaktan şişe veya paketlenmiş su sağlamak, genellikle acil durumlarda ve afetlerde hızlı bir şekilde güvenli içilebilir su sağlamanın etkili bir yoludur. Bira fabrikaları ve meşrubat üreticileri, acil müdahale planının bir parçası iseler, acil durumlarda süreçlerini şişe veya paketlenmiş su üretimine çevirme yeteneğine sahiptirler. Su arıtma tesisleri varsa, içme suyuna uygun su kalitesini sağlamak için özellikle değerlidirler.

Devam Eden Acil Durumlar için Uzun Vadeli Planlama: Bir acil durumun veya afetin ilk aşaması sona erdiğinde, uzun vadede güvenli su ve sanitasyon sağlanmasına dikkat edilmelidir. Müdahalenin erken aşamasında uzun vadeli planlama yapmak, maliyetleri düşürebilir (örneğin, su nakliyatını daha sürdürülebilir su temini çözümleri ile değiştirmek, su şebekelerinin rehabilitasyonu/inşası veya yeni sondajlar). Uzun vadeli planlama ayrıca yerel kapasiteler geliştirebilir (örneğin, yerel çalışanların daha sürdürülebilir su kalitesi izleme sistemleri için eğitimi). Son olarak, yetersiz hizmet alan bölgelerde su, sanitasyon ve hijyen hizmetleri geliştirme fırsatı sunabilir; örneğin, kolera salgın noktalarında sürdürülebilir müdahaleler sağlamak, acil müdahaleye ek olarak gelecek salgınları önleyebilir. Bu, tekrarlayan veya uzun süreli, kronik acil durumlar yaşayan ülkeler ve bölgeler (örneğin, kırılgan ve çatışma mağduru ülkeler) için özellikle değerlidir.

Acil Durumlarda Su Güvenliği: Toplama, Depolama ve Kullanım

Acil durumlarda su, genellikle merkezi toplama noktalarından toplanıp kaplarda saklanır ve daha sonra etkilenen kişiler tarafından pişirme ve içme kaplarına aktarılır. Bu süreçte, su toplama noktasından tüketim anına kadar suyun kirlenmesi yoluyla sağlığa gelen riskler hakkında insanların bilinçli olması ve bu riskleri azaltmak veya ortadan kaldırmak için gerekli araçlara sahip olması önemlidir.

Risk Farkındalığı ve Su Arıtımı:

• İnsanların su toplandıktan tüketilene kadar geçen süre boyunca olası kirlenme risklerini bilmeleri gerekir. Ayrıntılı bilgi Wisner & Adams (2002) kitabında bulunabilir.
• Gerekliyse, kullanma noktasında su arıtımı gerekebilir. Bu durumda, su arıtma teknolojilerinin DSÖ performans standartlarını karşıladığından emin olmak önemlidir. DSÖ Ev Suyu Arıtma Teknolojileri Uluslararası Değerlendirme Programı web sayfalarında DSÖ standartlarını karşılayan ürünlerin bir listesi bulunabilir.
• 7.3.2 bölümünde ve 7.8 tablosu dahil olmak üzere, kullanma noktasında su arıtımı hakkında daha fazla bilgi bulunabilir.
• 6.12 bölümünde yer alan, gezginler tarafından kullanılabilecek içme suyu dezenfeksiyon yöntemleri tablosu da acil durumlarda geçici olarak kullanılabilir.

Acil Durumlarda Su Kalitesi Takibi

Acil durumlarda su kalitesinin değerlendirilmesi, sağlıklı bir su temini için kritik önem taşır. Bu değerlendirme aşağıdakileri içerir:

• Sağlık İncelemeleri: Su tesislerinin ve kaynaklarının hijyenik koşullarının değerlendirilmesi.
• Mikrobiyal Su Kalitesi İzleme: Suyun bakteriyolojik kirliliğini kontrol etmek için düzenli analizler.
• Su Arıtma İzleme: Dezenfeksiyon dahil olmak üzere arıtma süreçlerinin etkinliğinin sürekli takibi.
• Diğer Su Kalitesi Parametreleri: pH, bulanıklık, kimyasal bileşim gibi diğer önemli parametrelerin ölçümü.
• Hastalık Salgını Araştırmaları: Su kalitesinin salgınlara katkısının şüphesi durumunda hızlı müdahale için su kalitesinin araştırılması.

Öncelikli İzleme Alanları:

• Dezenfeksiyon: Klor kalıntısı izleme, özellikle dağıtım sistemleri, depolama rezervuarları, su toplama noktaları ve evlerde, yüksek yoğunluklu bölgeler (kamplar ve kentsel çevre) ve ishal hastalığı salgınları sırasında önceliklidir.
• Hızlı Müdahale: İzleme ve raporlama sistemleri, sağlığın korunması için acil önlemlerin alınmasını sağlamak üzere tasarlanmalıdır.
• Sağlık Bilgisi İzleme: Su kalitesinin sağlık sorunlarına katkıda bulunabileceğinden şüphelenildiğinde hızlı araştırma yapılmasını sağlamak için sağlık bilgileri de izlenmelidir.

Test Yöntemleri:

• Laboratuvar Analizleri: Büyük miktarda su örneği test edilmesi veya geniş bir parametre aralığının analizi söz konusu olduğunda en uygun yöntemdir. Gerekirse geçici laboratuvarlar kurulabilir.
• Taşınabilir Test Kitleri: Alan testleri, termotolerant koliform sayısı, serbest klor kalıntısı, pH, bulanıklık ve filtre edilebilirlik gibi temel su kalitesi parametrelerinin hızlı belirlenmesi için kullanılabilir.
• Personel Eğitimi: Personel, su örneği toplama, etiketleme, paketleme ve taşıma prosedürleri ve laboratuvar sonuçlarının yorumlanmasına yardımcı olacak ek bilgiler konusunda eğitim almalıdır.

Kaynaklar:

• Bartram & Ballance (1996)
• WHO (1997)
• APHA, AWWA & WEF (2005)
• Sphere Association (2018)
• WHO/WEDC (2013)

Kısaltmaların İngilizce ve Türkçe Anlamları

• 2,4-D: 2,4-dichlorophenoxyacetic acid – 2,4-D: 2,4-diklorofenoksiasetik asit
• 2,4-DB: 2,4-dichlorophenoxybutyric acid – 2,4-DB: 2,4-diklorofenoksibutirik asit
• 2,4-DP: dichlorprop – 2,4-DP: diklorprop
• 2,4,5-T: 2,4,5-trichlorophenoxyacetic acid – 2,4,5-T: 2,4,5-triklorofenoksiasetik asit
• 2,4,5-TP: 2,4,5-trichlorophenoxy propionic acid; fenoprop – 2,4,5-TP: 2,4,5-triklorofenoksi propiyonik asit; fenoprop
• AAS: atomic absorption spectrometry – AAS: atomik absorpsiyon spektrometresi
• Absor: absorptiometry – Absor: absorpsiyometri
• ADI: acceptable daily intake – ADI: kabul edilebilir günlük alım miktarı
• AES: atomic emission spectrometry – AES: atomik emisyon spektrometresi
• AIDS: acquired immunodeficiency syndrome – AIDS: Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu
• AMPA: aminomethylphosphonic acid – AMPA: aminometilfosfonik asit
• ARfD: acute reference dose – ARfD: akut referans dozu
• ATX: anatoxin – ATX: anatoksin
• BDCM: bromodichloromethane – BDCM: bromodiklorometan
• BMD: benchmark dose – BMD: referans dozu
• BMDL: lower confidence limit on the benchmark dose – BMDL: kıyaslama dozunda daha düşük güven sınırı
• BMDLx: lower 95% confidence limit on the benchmark dose for an x% response – BMDLx: %x yanıt için referans dozda %95’lik daha düşük güven sınırı
• BTEX: benzene, toluene, ethylbenzene and xylenes – BTEX: benzen, toluen, etilbenzen ve ksilenler
• Bti: Bacillus thuringiensis israelensis – Bti: Bacillus thuringiensis israelensis
• bw: body weight – bw: vücut ağırlığı
• CAS: Chemical Abstracts Service – CAS: Kimyasal Özetler Hizmeti
• Col: colorimetry – Col: kolorimetri
• CPVC: chlorinated polyvinyl chloride – CPVC: klorlu polivinil klorür
• CSAF: chemical-specific adjustment factor – CSAF: kimyasala özgü ayarlama faktörü
• Ct: product of disinfectant concentration and contact time – Ct: dezenfektan konsantrasyonunun ve temas süresinin çarpımı
• CYN: cylindrospermopsin – CYN: silindirdrospermopsin
• DAEC: diffusely adherent E. coli – DAEC: yaygın olarak yapışan E. coli
• DALY: disability-adjusted life year – DALY: engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yılı
• DBCM: dibromochloromethane – DBCM: dibromoklorometan
• DBCP: 1,2-dibromo-3-chloropropane – DBCP: 1,2-dibromo-3-kloropropan
• DBP: disinfection by-product – DBP: dezenfeksiyon yan ürünü
• DCA: dichloroacetic acid – DCA: dikloroasetik asit
• DCB: dichlorobenzene – DCB: diklorobenzen
• DCP: dichloropropane – DCP: dikloropropan
• DDT: dichlorodiphenyltrichloroethane – DDT: diklorodifeniltrikloroetan
• DEHA: di(2-ethylhexyl)adipate – DEHA: di(2-etilheksil)adipat
• DEHP: di(2-ethylhexyl)phthalate – DEHP: di(2-etilheksil)ftalat
• DNA: deoxyribonucleic acid – DNA: deoksiribonükleik asit
• DPD: N,N-diethyl-1,4-phenylenediamine sulfate – DPD: N,N-dietil-1,4-fenilendiamin sülfat
• EAAS: electrothermal atomic absorption spectrometry – EAAS: elektrotermal atomik absorpsiyon spektrometrisi
• EAEC: enteroaggregative E. coli – EAEC: enteroagregatif E. coli
• ECD: electron capture detector – ECD: elektron yakalama dedektörü
• EDTA: ethylenediaminetetraacetic acid; edetic acid – EDTA: etilendiamintetraasetik asit; edetik asit
• EHEC: enterohaemorrhagic E. coli – EHEC: enterohemorajik E. coli
• EIEC: enteroinvasive E. coli – EIEC: enteroinvazif E. coli
• ELISA: enzyme-linked immunosorbent assay – ELISA: enzime bağlı immünosorbent tahlili
• EPEC: enteropathogenic E. coli – EPEC: enteropatojenik E. coli
• ETEC: enterotoxigenic E. coli – ETEC: enterotoksijenik E. coli
• F₀: parental generation – F₀: ebeveyn nesli
• F₁: first filial generation – F₁: ilk evlat nesli
• FAAS: flame atomic absorption spectrometry – FAAS: alevli atomik absorpsiyon spektrometresi
• FAO: Food and Agriculture Organization of the United Nations – FAO: Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
• FD: fluorescence detector – FD: floresans dedektörü
• FID: flame ionization detector – FID: alev iyonizasyon dedektörü
• FPD: flame photodiode detector – FPD: alev fotodiyot dedektörü
• GAC: granular activated carbon – GAC: granüler aktif karbon
• GC: gas chromatography – GC: gaz kromatografisi
• GL: guidance level (used for radionuclides in drinking-water) – GL: kılavuz seviyesi (içme suyundaki radyonüklidler için kullanılır)
• GV: guideline value – GV: kılavuz değer
• HAA: haloacetic acid – HAA: haloasetik asit
• HAV: hepatitis A virus – HAV: hepatit A virüsü
• HCB: hexachlorobenzene – HCB: heksaklorobenzen
• HCBD: hexachlorobutadiene – HCBD: hekzaklorobutadien
• HCH: hexachlorocyclohexane – HCH: hekzaklorosikloheksan
• HEV: hepatitis E virus – HEV: hepatit E virüsü
• HIV: human immunodeficiency virus – HIV: insan bağışıklık yetersizliği virüsü
• HPC: heterotrophic plate count – HPC: heterotrofik plaka sayısı
• HPLC: high-performance liquid chromatography – HPLC: yüksek performanslı sıvı kromatografisi
• IARC: International Agency for Research on Cancer – IARC: Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı
• IC: ion chromatography – IC: iyon kromatografisi
• ICP: inductively coupled plasma – ICP: indüktif olarak eşleşmiş plazma
• ICRP: International Commission on Radiological Protection – ICRP: Uluslararası Radyolojik Koruma Komisyonu
• IDC: individual dose criterion – IDC: bireysel doz kriteri
• IPCS: International Programme on Chemical Safety – IPCS: Uluslararası Kimyasal Güvenlik Programı
• IQ: intelligence quotient – IQ: zeka bölümü
• ISO: International Organization for Standardization – ISO: Uluslararası Standardizasyon Örgütü
• JECFA: Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives – JECFA: Gıda Katkı Maddeleri Ortak FAO/WHO Uzman Komitesi
• JMPR: Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues – JMPR: Pestisit Kalıntılarına İlişkin FAO/WHO Ortak Toplantısı
• LC: liquid chromatography – LC: sıvı kromatografisi
• LOAEL: lowest-observed-adverse-effect level – LOAEL: gözlemlenen en düşük yan etki düzeyi
• LRV: log₁₀ reduction value – LRV: log₁₀ azaltma değeri
• MC: microcystin – MC: mikrosistin
• MCB: monochlorobenzene – MCB: monoklorobenzen
• MCPA: 4-(2-methyl-4-chlorophenoxy)acetic acid – MCPA: 4-(2-metil-4-klorofenoksi)asetik asit
• MCPB: 2,4-MCPB; 4-(4-chloro-o-tolyloxy)butyric acid; 4-(4-chloro2 methylphenoxy)butanoic acid – MCPB: 2,4-MCPB; 4-(4-kloro-o-toliloksi)bütirik asit; 4-(4-kloro2 metilfenoksi)bütanoik asit
• MCPP: 2(2-methyl-chlorophenoxy) propionic acid; mecoprop – MCPP: 2(2-metil-klorofenoksi) propiyonik asit; mekoprop
• MDL: method detection limit – MDL: yöntem tespit limiti
• MMT: methylcyclopentadienyl manganese tricarbonyl – MMT: metilsiklopentadienil manganez trikarbonil
• MS: mass spectrometry – MS: kütle spektrometresi
• MS/MS: tandem mass spectrometry – MS/MS: tandem kütle spektrometresi
• MTBE: methyl tertiary-butyl ether – MTBE: metil üçüncül-bütil eter
• MX: 3-chloro-4-dichloromethyl-5-hydroxy-2(5H)-furanone – MX: 3-kloro-4-diklorometil-5-hidroksi-2(5H)-furanon
• NDMA N-nitrosodimethylamine – NDMA N-nitrosodimetilamin
• NOAEL: no-observed-adverse-effect level – NOAEL: advers etkinin gözlemlenmediği düzey
• NOEL: no-observed-effect level – NOEL: etki gözlemlenmeyen düzey
• NTA: nitrilotriacetic acid – NTA: nitrilotriasetik asit
• NTP: National Toxicology Program (USA) – NTP: Ulusal Toksikoloji Programı (ABD)
• NTU: nephelometric turbidity unit – NTU: nefelometrik bulanıklık birimi
• PAC: powdered activated carbon – PAC: toz aktif karbon
• PAH: polynuclear aromatic hydrocarbon – PAH: polinükleer aromatik hidrokarbon
• PCE: tetrachloroethene – PCE: tetrakloroeten
• PCP: pentachlorophenol – PCP: pentaklorofenol
• PCR: polymerase chain reaction – PCR: polimeraz zincir reaksiyonu
• PD: photoionization detector – PD: fotoiyonizasyon dedektörü
• PDA: photodiode array – PDA: fotodiyot dizisi
• PMTDI: provisional maximum tolerable daily intake – PMTDI: geçici maksimum tolere edilebilir günlük alım miktarı
• PPA: protein phosphatase assay – PPA: protein fosfataz tahlili
• PT: purge and trap – PT: arındır ve tuzağa düşür
• PTDI: provisional tolerable daily intake – PTDI: geçici tolere edilebilir günlük alım
• PTMI: provisional tolerable monthly intake – PTMI: geçici tolere edilebilir aylık alım
• PTWI: provisional tolerable weekly intake – PTWI: geçici tolere edilebilir haftalık alım
• PVC: polyvinyl chloride – PVC: polivinil klorür
• QMRA: quantitative microbial risk assessment – QMRA: niceliksel mikrobiyal risk değerlendirmesi
• RNA: ribonucleic acid – RNA: ribonükleik asit
• SI: Système international d’unités (International System of Units) – SI: Système uluslararası d’unités (Uluslararası Birim Sistemi)
• SODIS: solar water disinfection – SODIS: güneş enerjisiyle su dezenfeksiyonu
• STX: saxitoxin – STX: saksitoksin
• sp.: species (singular) – sp.: türler (tekil)
• spp.: species (plural) – spp.: türler (çoğul)
• subsp.: subspecies (singular) – subsp.: alt tür (tekil)
• TBA: terbuthylazine – TBA: terbutilazin
• TCB: trichlorobenzene – TCB: triklorobenzen
• TCE: trichloroethene – TCE: trikloroeten
• TCU: true colour unit – TCU: gerçek renk birimi
• TD₀₅: tumorigenic dose05 , the dose associated with a 5% excess incidence of tumours in experimental animal studies – TD₀₅: tümörijenik doz₀₅, deneysel hayvan çalışmalarında tümör vakalarının %5 fazla olmasıyla ilişkili doz
• TDI: tolerable daily intake – TDI: tolere edilebilir günlük alım miktarı
• TDS: total dissolved solids – TDS: toplam çözünmüş katılar
• THM: trihalomethane – THM: trihalometan
• TID: thermal ionization detector; total indicative dose – TID: termal iyonizasyon dedektörü; toplam gösterge dozu
• UF: uncertainty factor – UF: belirsizlik faktörü
• UN: United Nations – BM: Birleşmiş Milletler
• UNICEF: United Nations Children’s Fund – UNICEF: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
• UNSCEAR: United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation – UNSCEAR: Birleşmiş Milletler Atomik Radyasyonun Etkileri Bilimsel Komitesi
• USA: United States of America – ABD: Amerika Birleşik Devletleri
• UV: ultraviolet – UV: ultraviyole
• UVPAD: ultraviolet photodiode array detector – UVPAD: ultraviyole fotodiyot dizisi dedektörü
• WHO: World Health Organization – DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü
• WHOPES: World Health Organization Pesticide Evaluation Scheme – WHOPES: Dünya Sağlık Örgütü Pestisit Değerlendirme Planı
• WSP: water safety plan – WSP: su güvenliği planı
• YLD: years of healthy life lost in states of less than full health (i.e. years lived with a disability) – YLD: Sağlığın tam olmadığı durumlarda kaybedilen sağlıklı yaşam yılları (yani engellilikle geçirilen yıllar)
• YLL: years of life lost by premature mortality – YLL: Erken ölüm nedeniyle kaybedilen yaşam yılları