Galip Arduç Yönetici
Pestisitler, parazit bir solucana yakalanma riskini artırabilir
Pestisitler çift ucu keskin bir kılıçtır: Çiftçiliği daha verimli hale getirirler, ancak düzgün kullanılmazsa yabani hayvanlara ve insanlara zarar verebilirler. Şimdi, ekolojistler gelişmekte olan dünyadaki böcek ilacılarından gelen yeni bir tehdit tespit ettiler. Solucan enfekte salyangozların böcek yırtıcılarını öldürerek sıtmadan sonra en yaygın ikinci parasitik hastalık olan şistozomiyazis riskini artırabilirler.
Araştırmada yer almayan İngiltere’deki Liverpool Tropikal Tıp Okulu’ndaki parazitolog Russell Stothard “Bu çığır açan bir makale” diyor.
Şistozomiyaz, parazit bir sersemlik virüsü tarafından zayıflatıcı bir hastalıktır. Afrika’nın çoğunluğunu kapsayan virüs, yaklaşık 258 milyon insana bulaştı. Solucan, hayatının bir bölümünü tatlı su salyangozlarında geçiriyor; salyangoz, yüzen veya suda giysilerini yıkayan birinin derisine nüfuz edebilen küçük larvalarını bırakmaktadır. Sintimetre uzunluğundaki solucanlar kan damarlarına yayılır ve ateş, ishal, anemi ve bunlarda yetmiyormuş gibi büyümenin durmasına neden olur.
Bağışıklı tepkileri, böbreklere ve diğer organlara zarar verebilir. Enfekte olan insanların idrar ya da dışkıları yoluyla, solucanlar yumurtaları akıntılarına veya gölete yayabilir. Orada, yumurtadan çıkıp yeni salyangoz aramaya başlarlar, yaşam döngüsüne tekrar başlarlar. Şistozomiyaze ilaçlarla kolayca tedavi edilebilir, ancak parazitler endemik olduğu yerlerde insanlar hızlı bir şekilde yeniden enfekte olur.
Yeni araştırmanın lideri, Tampa’daki South Florida Üniversitesi’nden ekoloji uzmanı Jason Rohr, daha önce amfibiyenlerde benzer bir parazit flatworm çalışmıştı. Araştırması, gübre gibi ortak tarımsal kimyasalların (pestisitler) kurbağa durumunu kötüleştirebileceğini gösterdi. Bu kimyasallar akarsuları ve havuzlara girdiklerinde, yassı kurtçuklar için ev sahipliği yapan salyangozlarla beslenen yosun miktarını arttırırlar. Bu, popülasyonu artırır ve kurbağalarda daha fazla parazit enfeksiyonuna yol açar.
Amfibiyen flatworm’un ve schistosomiasis’e neden olan benzer yaşam döngüsü Rohr ve arkadaşları, tarım kirliliğinin (kullanılan herbisitler, pestisitler v.b) hastalık bulaşmasını da etkileyip etkilemediğini merak ediyorlardı. 60 açık tankın içinde basit bir ekolojik model yarattılar.
Her birine 800 litre gölet suyu doldurduktan sonra, sistosomiasis parazitini yayacak iki salyangoz türü, salyangoz yemleri için yosunlar ve iki çeşit yırtıcı hayvan-kerevit ve su böceği eklediler. Sonunda, tankları çeşitli kombinasyonlarda üç çeşit tarımsal kimyasal madde (gübre, herbisit ve insektisit) ile çırptılar. Konsantrasyonlar, Birleşik Devletler’deki mısır alanlarına yakın akarsuların ve göletlerin tipik örneklerindendir.
Yapılan çalışmada gübre, beklendiği gibi tanklarda bulunan yosun miktarını arttırdı ve bu da salyangoz sayısını artırdı. Herbisit de salyangoz için daha fazla besin yarattı, çünkü suyu bulandıran mikroskopik algler ağırlıklı olarak öldürüldü.
Bunlar öldüğünde, su temizlendi, göletin tabanında büyüyen daha büyük yosunlara (salyangoz sütü) ulaşmak için daha fazla ışık elde edildi. Şistozomiyazisin epidemiyolojik bir modeli, bu tipik gübre miktarından salyangoz popülasyonundaki artışın insanlara bulaşma riskini % 28 oranında arttıracağını önermektedir.
Böcek öldürücü klorpirifos, salyangozdaki iki yırtıcıyı öldürecek daha da büyük bir etkiye sahipti. Su böcekleri başlarını kabuğun içine sokarlar, molluskları ısırırlar, sindirim enzimleri enjekte eder, daha sonra kalıntıları bulandırırlar. 20 santimetre uzunluğundaki kerevit (istakozdan küçük böcek) 2 santimetre uzunluğundaki salyangozu ezip kaba kuvvet kullanıyor. Rohr, “Kesinlikle çok vahşiler” diyor. Bu yırtıcılar gittikten sonra, salyangoz nüfusu patladı. Böyle bir senaryoda, insanlar biyolojik hastalığa yakalanma riski 10 kat artacak, ekip bu hafta bioRxiv’e gönderilen bir ön baskıda bulunacaklarını bildirdi. Tanklara insektisitin sadece bir konsantrasyonu eklenmiş olsa da, model göletlerde daha düşük konsantrasyonların hala parazit bulaşmasına önemli etkileri olacağını gösterdi.
Bulgular, şistozomi hastalığının “güçlü bir risk faktörü” ne benzediğini belirliyor, Imperial College London’da görevli olmayan parazitolog Joanne Webster “diyor.
Barajlar birçok ülkede şistozomiada bir artışa neden oldu, çünkü salyangozlar rezervuarlarda ve sulama kanallarında yaşıyor. Bazı yerlerde barajlar, balık, kerevit balığı ve karides gibi salyangozların doğal avcılarında da düşüşe neden olmuştur. Rohr, yeni habitatın pestisitlerin sulamadan ve akardan ayrılmasıyla birlikte, gelişmekte olan dünyada tarımın yoğunlaştığı şistozomiyaz için “mükemmel fırtına” olabileceğini belirtti.
Rohr, şimdi Pacific Grove, California merkezli Upstream İttifakı adlı bir araştırma ortaklığının yürüttüğü bir deneyin parçası olarak insektisitlerin salyangoz yırtıcıları ve hastalık bulaşması üzerine Senegal’deki araştırmalarını araştırıyor. Bu proje, tatlısu salyangozlarını kontrol etmedeki etkinliklerini değerlendirmek için birkaç köyün yakınında karidesleri yeniden sunmuştur. Rohr, çiftçilere karideslere karşı daha az toksik olan insektisitlere geçiş yapmalarının, gıda üretimini sürdürürken şistozomiyazis yükünü azaltıp azaltamayacağını inceleyecek. “Şistozomiazis-endemik bölgelerde zirai ilaçların etkisi hakkında daha dikkatli düşünmemiz gerek” dedi.
Çalışma, İngiltere’deki Oxford Üniversitesi’nden bir biyolog olan Charles Godfray’e göre, tarım ile hastalık arasındaki karmaşık bağları vurguluyor. Tarımsal üretkenliği artırarak, pestisitler ve diğer kimyasal maddeler insanları fakirlikten kurtarabilir ve hastalıkları kötüleşen kötü beslenmeyi azaltabilir. “Gerçekten açık olan şey, ziraat kimyalarının mümkün olduğu kadar verimli bir şekilde kullanıldığı hassas tarımın önemi ve mümkün olduğu kadar az akar.”