8.7.10 Su Kullanmama Tavsiyeleri

Su kaynatma tavsiyeleriyle (bkz. bölüm 7.6.1) birçok ortak nokta paylaşsa da su kullanmama tavsiyeleri daha az yaygındır. Her ikisi de ciddi önlemlerdir ve yalnızca bir tavsiyenin önemli bir halk sağlığı riskini azaltmak için gerekli olduğuna dair kanıt olduğunda uygulanmalıdır. Alternatif su kaynaklarının önerildiği durumlarda, bu alternatif kaynaklardaki mikrobiyal tehlikelerin potansiyeli özellikle dikkate alınmalıdır.

Su kullanmama tavsiyeleri, endişe verici parametre kaynatmaya karşı dayanıklı olmadığında veya kirleticinin cilt teması veya solunum yoluyla alımı riskleri de önemli olduğunda uygulanır. Dağıtım sisteminde bilinmeyen bir ajan veya kimyasal madde tespit edildiğinde de su kullanmama tavsiyeleri verilebilir. Su kullanmama tavsiyelerinin, kaynatmanın riski azaltmada etkisiz veya yetersiz olduğu bilgisini içermesi önemlidir.

Su kaynatma tavsiyelerinde olduğu gibi, su tedarikçileri halk sağlığı yetkilileriyle birlikte su kullanmama tavsiyeleri için protokoller geliştirmelidir. Protokoller herhangi bir olay gerçekleşmeden önce hazırlanmalı ve su güvenlik planlarına dahil edilmelidir. Tavsiye verme kararları genellikle kısa bir süre içinde verilir ve bir olay sırasında yanıt geliştirmek karar verme sürecini karmaşıklaştırabilir, iletişimi engelleyebilir ve halkın güvenini zedeleyebilir.

Bölüm 4.4.3’te ele alınan bilgilere ek olarak, protokoller genel halka ve belirli gruplara aşağıdaki konularda bilgi sağlamalıdır:

• Tavsiye verilmesi ve kaldırılması kriterileri;
• Tavsiye tarafından etkilenen faaliyetler;
• Diğer evsel kullanımlar için güvenli suyun alternatif kaynakları.

Protokollerler, su kullanmama tavsiyelerinin iletişim mekanizmalarını belirlemelidir. Mekanizmalar, tedarik sisteminin niteliğine ve etkilenen topluluğun büyüklüğüne bağlı olarak değişebilir ve şunları içerebilir:

• Televizyon, radyo ve gazeteler aracılığıyla basın açıklamaları;
• Belirli tesislerin, topluluk gruplarının ve yerel yetkililerin telefon, e-posta ve faks yoluyla aranması;
• Göz alıcı yerlere yazıların asılması;
• Kişisel teslimat;
• Posta teslimatı.

Seçilen yöntemler, tavsiye kapsamındaki herkesin, sakinler, çalışanlar ve seyahat edenler dahil, olabildiğince çabuk haberdar edilmesi için makul bir güvence sağlamalıdır.

Su kullanmama tavsiyesi verilmesi, örneğin bir kimyasal veya radyolojik kaza, doğal afet veya kasıtlı eylem sonucu meydana gelen ve aşağıdakilere yol açan kirlilikten sonra gerekli olabilir:

• Kısa süreli maruziyetten sağlığa tehdit oluşturabilecek, kılavuz değerini önemli ölçüde aşan bir değer;
• Kısa süreli maruziyetten sağlığa tehdit oluşturabilecek ancak kılavuz değeri olmayan bir kimyasalın konsantrasyonu;
• Kimliği belirlenmemiş veya önemli kamuoyu kaygısına yol açacak önemli koku veya tat.

Verildiğinde, su kullanmama tavsiyeleri, etkilenen kullanımlar ve kullanıcılarla ilgili tavsiyeler, sorunun niteliğine bağlı olarak değişse de, kaynatma tavsiyelerinde yer alan konular hakkında bilgi sağlamalıdır (bkz. bölüm 7.6.1). Örneğin, sadece içme veya yemek pişirme açısından endişe verici olan yüksek kirletici konsantrasyonları için halka, suyu içme, yiyecek hazırlama, soğuk içecek hazırlama, buz yapma ve diş fırçalama gibi hijyenik amaçlar için kullanmaktan kaçınmaları tavsiye edilebilir. Tavsiyenin, cilt veya göz tahrişine veya gastrointestinal rahatsızlığa neden olabilecek yüksek kimyasal seviyelere uygulandığı durumlarda, halk suya içme, yemek pişirme, diş fırçalama veya banyo/duş alma amaçlarıyla kullanmamaları konusunda uyarılabilir.

Alternatif olarak, kirliliğin nüfusun alt gruplarını etkileyebileceği durumlarda, örneğin hamile kadınlar veya biberonla beslenen bebekler için özel su kullanmama tavsiyesi verilebilir. Kaynatma tavsiyelerinde olduğu gibi, diş hekimleri, doktorlar, hastaneler ve diğer sağlık tesisleri, kreşler, okullar, gıda tedarikçileri ve üreticileri, oteller, restoranlar ve halka açık yüzme havuzu işletmecileri için özel tavsiyeler verilmesi gerekebilir.

Su kullanmama tavsiyeleri, su temininin tamamen kesilmesi anlamına gelmez; su genellikle sifonu çekmek ve çamaşır yıkamak gibi diğer kullanımlar için uygundur. Bununla birlikte, içme ve diğer evsel kullanımlar için şişelenmiş su, tankerle taşınan su gibi uygun alternatif içme suyu kaynakları gerekecektir.

Su kullanmama tavsiyelerinin kaldırılması kriterleri genel olarak, tehlikeli kirleticilerin yüksek konsantrasyonlarının kaynağının ortadan kaldırıldığına, dağıtım sistemlerinin uygun şekilde yıkanmış olduğuna ve suyun içme ve diğer kullanımlar için güvenli olduğuna dair kanıtlara dayanır. Binalarda yıkama, depolar ve iç tesisat sistemlerine kadar genişletilecektir.

Kısaltmaların İngilizce ve Türkçe Anlamları

• 2,4-D: 2,4-dichlorophenoxyacetic acid – 2,4-D: 2,4-diklorofenoksiasetik asit
• 2,4-DB: 2,4-dichlorophenoxybutyric acid – 2,4-DB: 2,4-diklorofenoksibutirik asit
• 2,4-DP: dichlorprop – 2,4-DP: diklorprop
• 2,4,5-T: 2,4,5-trichlorophenoxyacetic acid – 2,4,5-T: 2,4,5-triklorofenoksiasetik asit
• 2,4,5-TP: 2,4,5-trichlorophenoxy propionic acid; fenoprop – 2,4,5-TP: 2,4,5-triklorofenoksi propiyonik asit; fenoprop
• AAS: atomic absorption spectrometry – AAS: atomik absorpsiyon spektrometresi
• Absor: absorptiometry – Absor: absorpsiyometri
• ADI: acceptable daily intake – ADI: kabul edilebilir günlük alım miktarı
• AES: atomic emission spectrometry – AES: atomik emisyon spektrometresi
• AIDS: acquired immunodeficiency syndrome – AIDS: Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu
• AMPA: aminomethylphosphonic acid – AMPA: aminometilfosfonik asit
• ARfD: acute reference dose – ARfD: akut referans dozu
• ATX: anatoxin – ATX: anatoksin
• BDCM: bromodichloromethane – BDCM: bromodiklorometan
• BMD: benchmark dose – BMD: referans dozu
• BMDL: lower confidence limit on the benchmark dose – BMDL: kıyaslama dozunda daha düşük güven sınırı
• BMDLx: lower 95% confidence limit on the benchmark dose for an x% response – BMDLx: %x yanıt için referans dozda %95’lik daha düşük güven sınırı
• BTEX: benzene, toluene, ethylbenzene and xylenes – BTEX: benzen, toluen, etilbenzen ve ksilenler
• Bti: Bacillus thuringiensis israelensis – Bti: Bacillus thuringiensis israelensis
• bw: body weight – bw: vücut ağırlığı
• CAS: Chemical Abstracts Service – CAS: Kimyasal Özetler Hizmeti
• Col: colorimetry – Col: kolorimetri
• CPVC: chlorinated polyvinyl chloride – CPVC: klorlu polivinil klorür
• CSAF: chemical-specific adjustment factor – CSAF: kimyasala özgü ayarlama faktörü
• Ct: product of disinfectant concentration and contact time – Ct: dezenfektan konsantrasyonunun ve temas süresinin çarpımı
• CYN: cylindrospermopsin – CYN: silindirdrospermopsin
• DAEC: diffusely adherent E. coli – DAEC: yaygın olarak yapışan E. coli
• DALY: disability-adjusted life year – DALY: engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yılı
• DBCM: dibromochloromethane – DBCM: dibromoklorometan
• DBCP: 1,2-dibromo-3-chloropropane – DBCP: 1,2-dibromo-3-kloropropan
• DBP: disinfection by-product – DBP: dezenfeksiyon yan ürünü
• DCA: dichloroacetic acid – DCA: dikloroasetik asit
• DCB: dichlorobenzene – DCB: diklorobenzen
• DCP: dichloropropane – DCP: dikloropropan
• DDT: dichlorodiphenyltrichloroethane – DDT: diklorodifeniltrikloroetan
• DEHA: di(2-ethylhexyl)adipate – DEHA: di(2-etilheksil)adipat
• DEHP: di(2-ethylhexyl)phthalate – DEHP: di(2-etilheksil)ftalat
• DNA: deoxyribonucleic acid – DNA: deoksiribonükleik asit
• DPD: N,N-diethyl-1,4-phenylenediamine sulfate – DPD: N,N-dietil-1,4-fenilendiamin sülfat
• EAAS: electrothermal atomic absorption spectrometry – EAAS: elektrotermal atomik absorpsiyon spektrometrisi
• EAEC: enteroaggregative E. coli – EAEC: enteroagregatif E. coli
• ECD: electron capture detector – ECD: elektron yakalama dedektörü
• EDTA: ethylenediaminetetraacetic acid; edetic acid – EDTA: etilendiamintetraasetik asit; edetik asit
• EHEC: enterohaemorrhagic E. coli – EHEC: enterohemorajik E. coli
• EIEC: enteroinvasive E. coli – EIEC: enteroinvazif E. coli
• ELISA: enzyme-linked immunosorbent assay – ELISA: enzime bağlı immünosorbent tahlili
• EPEC: enteropathogenic E. coli – EPEC: enteropatojenik E. coli
• ETEC: enterotoxigenic E. coli – ETEC: enterotoksijenik E. coli
• F₀: parental generation – F₀: ebeveyn nesli
• F₁: first filial generation – F₁: ilk evlat nesli
• FAAS: flame atomic absorption spectrometry – FAAS: alevli atomik absorpsiyon spektrometresi
• FAO: Food and Agriculture Organization of the United Nations – FAO: Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
• FD: fluorescence detector – FD: floresans dedektörü
• FID: flame ionization detector – FID: alev iyonizasyon dedektörü
• FPD: flame photodiode detector – FPD: alev fotodiyot dedektörü
• GAC: granular activated carbon – GAC: granüler aktif karbon
• GC: gas chromatography – GC: gaz kromatografisi
• GL: guidance level (used for radionuclides in drinking-water) – GL: kılavuz seviyesi (içme suyundaki radyonüklidler için kullanılır)
• GV: guideline value – GV: kılavuz değer
• HAA: haloacetic acid – HAA: haloasetik asit
• HAV: hepatitis A virus – HAV: hepatit A virüsü
• HCB: hexachlorobenzene – HCB: heksaklorobenzen
• HCBD: hexachlorobutadiene – HCBD: hekzaklorobutadien
• HCH: hexachlorocyclohexane – HCH: hekzaklorosikloheksan
• HEV: hepatitis E virus – HEV: hepatit E virüsü
• HIV: human immunodeficiency virus – HIV: insan bağışıklık yetersizliği virüsü
• HPC: heterotrophic plate count – HPC: heterotrofik plaka sayısı
• HPLC: high-performance liquid chromatography – HPLC: yüksek performanslı sıvı kromatografisi
• IARC: International Agency for Research on Cancer – IARC: Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı
• IC: ion chromatography – IC: iyon kromatografisi
• ICP: inductively coupled plasma – ICP: indüktif olarak eşleşmiş plazma
• ICRP: International Commission on Radiological Protection – ICRP: Uluslararası Radyolojik Koruma Komisyonu
• IDC: individual dose criterion – IDC: bireysel doz kriteri
• IPCS: International Programme on Chemical Safety – IPCS: Uluslararası Kimyasal Güvenlik Programı
• IQ: intelligence quotient – IQ: zeka bölümü
• ISO: International Organization for Standardization – ISO: Uluslararası Standardizasyon Örgütü
• JECFA: Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives – JECFA: Gıda Katkı Maddeleri Ortak FAO/WHO Uzman Komitesi
• JMPR: Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues – JMPR: Pestisit Kalıntılarına İlişkin FAO/WHO Ortak Toplantısı
• LC: liquid chromatography – LC: sıvı kromatografisi
• LOAEL: lowest-observed-adverse-effect level – LOAEL: gözlemlenen en düşük yan etki düzeyi
• LRV: log₁₀ reduction value – LRV: log₁₀ azaltma değeri
• MC: microcystin – MC: mikrosistin
• MCB: monochlorobenzene – MCB: monoklorobenzen
• MCPA: 4-(2-methyl-4-chlorophenoxy)acetic acid – MCPA: 4-(2-metil-4-klorofenoksi)asetik asit
• MCPB: 2,4-MCPB; 4-(4-chloro-o-tolyloxy)butyric acid; 4-(4-chloro2 methylphenoxy)butanoic acid – MCPB: 2,4-MCPB; 4-(4-kloro-o-toliloksi)bütirik asit; 4-(4-kloro2 metilfenoksi)bütanoik asit
• MCPP: 2(2-methyl-chlorophenoxy) propionic acid; mecoprop – MCPP: 2(2-metil-klorofenoksi) propiyonik asit; mekoprop
• MDL: method detection limit – MDL: yöntem tespit limiti
• MMT: methylcyclopentadienyl manganese tricarbonyl – MMT: metilsiklopentadienil manganez trikarbonil
• MS: mass spectrometry – MS: kütle spektrometresi
• MS/MS: tandem mass spectrometry – MS/MS: tandem kütle spektrometresi
• MTBE: methyl tertiary-butyl ether – MTBE: metil üçüncül-bütil eter
• MX: 3-chloro-4-dichloromethyl-5-hydroxy-2(5H)-furanone – MX: 3-kloro-4-diklorometil-5-hidroksi-2(5H)-furanon
• NDMA N-nitrosodimethylamine – NDMA N-nitrosodimetilamin
• NOAEL: no-observed-adverse-effect level – NOAEL: advers etkinin gözlemlenmediği düzey
• NOEL: no-observed-effect level – NOEL: etki gözlemlenmeyen düzey
• NTA: nitrilotriacetic acid – NTA: nitrilotriasetik asit
• NTP: National Toxicology Program (USA) – NTP: Ulusal Toksikoloji Programı (ABD)
• NTU: nephelometric turbidity unit – NTU: nefelometrik bulanıklık birimi
• PAC: powdered activated carbon – PAC: toz aktif karbon
• PAH: polynuclear aromatic hydrocarbon – PAH: polinükleer aromatik hidrokarbon
• PCE: tetrachloroethene – PCE: tetrakloroeten
• PCP: pentachlorophenol – PCP: pentaklorofenol
• PCR: polymerase chain reaction – PCR: polimeraz zincir reaksiyonu
• PD: photoionization detector – PD: fotoiyonizasyon dedektörü
• PDA: photodiode array – PDA: fotodiyot dizisi
• PMTDI: provisional maximum tolerable daily intake – PMTDI: geçici maksimum tolere edilebilir günlük alım miktarı
• PPA: protein phosphatase assay – PPA: protein fosfataz tahlili
• PT: purge and trap – PT: arındır ve tuzağa düşür
• PTDI: provisional tolerable daily intake – PTDI: geçici tolere edilebilir günlük alım
• PTMI: provisional tolerable monthly intake – PTMI: geçici tolere edilebilir aylık alım
• PTWI: provisional tolerable weekly intake – PTWI: geçici tolere edilebilir haftalık alım
• PVC: polyvinyl chloride – PVC: polivinil klorür
• QMRA: quantitative microbial risk assessment – QMRA: niceliksel mikrobiyal risk değerlendirmesi
• RNA: ribonucleic acid – RNA: ribonükleik asit
• SI: Système international d’unités (International System of Units) – SI: Système uluslararası d’unités (Uluslararası Birim Sistemi)
• SODIS: solar water disinfection – SODIS: güneş enerjisiyle su dezenfeksiyonu
• STX: saxitoxin – STX: saksitoksin
• sp.: species (singular) – sp.: türler (tekil)
• spp.: species (plural) – spp.: türler (çoğul)
• subsp.: subspecies (singular) – subsp.: alt tür (tekil)
• TBA: terbuthylazine – TBA: terbutilazin
• TCB: trichlorobenzene – TCB: triklorobenzen
• TCE: trichloroethene – TCE: trikloroeten
• TCU: true colour unit – TCU: gerçek renk birimi
• TD₀₅: tumorigenic dose05 , the dose associated with a 5% excess incidence of tumours in experimental animal studies – TD₀₅: tümörijenik doz₀₅, deneysel hayvan çalışmalarında tümör vakalarının %5 fazla olmasıyla ilişkili doz
• TDI: tolerable daily intake – TDI: tolere edilebilir günlük alım miktarı
• TDS: total dissolved solids – TDS: toplam çözünmüş katılar
• THM: trihalomethane – THM: trihalometan
• TID: thermal ionization detector; total indicative dose – TID: termal iyonizasyon dedektörü; toplam gösterge dozu
• UF: uncertainty factor – UF: belirsizlik faktörü
• UN: United Nations – BM: Birleşmiş Milletler
• UNICEF: United Nations Children’s Fund – UNICEF: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
• UNSCEAR: United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation – UNSCEAR: Birleşmiş Milletler Atomik Radyasyonun Etkileri Bilimsel Komitesi
• USA: United States of America – ABD: Amerika Birleşik Devletleri
• UV: ultraviolet – UV: ultraviyole
• UVPAD: ultraviolet photodiode array detector – UVPAD: ultraviyole fotodiyot dizisi dedektörü
• WHO: World Health Organization – DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü
• WHOPES: World Health Organization Pesticide Evaluation Scheme – WHOPES: Dünya Sağlık Örgütü Pestisit Değerlendirme Planı
• WSP: water safety plan – WSP: su güvenliği planı
• YLD: years of healthy life lost in states of less than full health (i.e. years lived with a disability) – YLD: Sağlığın tam olmadığı durumlarda kaybedilen sağlıklı yaşam yılları (yani engellilikle geçirilen yıllar)
• YLL: years of life lost by premature mortality – YLL: Erken ölüm nedeniyle kaybedilen yaşam yılları