Saksitoxinler (Siyanobakteriler Toksinler)

Saksitoxinler (STX’ler), bazı deniz dinoflagellatları ve çeşitli tatlı su siyanobakterilerinin suşları tarafından doğal olarak üretilen alkaloidlerdir. Dünya çapında siyanobakteri çiçeklenmelerinde ve Dolichospermum, Raphidiopsis ve Aphanizomenon gibi bir dizi siyanobakteri cinsinde bulunmuşlardır (bkz. ayrıca bölüm 11.5).

STX ile kirlenmiş deniz kabuklu deniz ürünleri, paralitik kabuklu deniz ürünleri zehirlenmesi (PKDZ) olarak bilinen şiddetli bir hastalığın en olası nedenidir. Ancak, içme suyu kaynağı yüzey suları siyanobakteri çiçeklenmeleri içerdiğinde ise içme suyu en olası maruz kalma yoludur. Bu nedenle, her iki yol da dikkate alınmalı ve bölgesel duruma göre önlemler alınmalıdır.

Bazı kısıtlı veriler, STX’lerin tatlı su gıdalarında da birikim yapabileceğini göstermektedir. Yüksek konsantrasyonlara maruz kalmaya neden olabilecek bir diğer yol ise rekreasyonel aktivitelerdir (bkz. DSÖ Yönergeleri, 2021).

STX’ler, sinir hücresi aksonlarındaki sodyum kanallarını bloke ederek hareket potansiyelinin iletilmesini engeller. Duyusal nöronlarda karıncalanma ve uyuşma, motor nöronlarda kas güçsüzlüğü veya felç gibi semptomlara neden olur. STX zehirlenmesinin etkileri, deniz kabuklu deniz ürünleri tüketimi sonucunda meydana gelen çok sayıda PKDZ vakasında iyi tanımlanmıştır. Dil ve ağızda uyuşma ve karıncalanmadan uzuvlardaki kas güçsüzlüğüne, şiddetli vakalarda solunum yetmezliğine ve ölüme kadar uzanabilir. Kişi akut zehirlenmeden kurtulursa, genellikle tamamen iyileşir ve bilinen herhangi bir uzun vadeli olumsuz etkisi yoktur. 1991 yılında Avustralya’da Murray-Darling nehir sisteminin 1000 km boyunca meydana gelen yoğun bir Dolichospermum çiçeklenmesi sırasında çok sayıda hayvan ölümü STX’lere bağlanmıştır.

Bu Yönergelerde ele alınan diğer siyanobakteri toksinlerinin (MC’ler, CYN’ler ve ATX’ler) aksine, STX için rehber değer, kabuklu deniz ürünleri zehirlenmesi olaylarından elde edilen insan verilerine dayanarak türetilebilmiştir.

Saksitoxinler ve İçme Suyu: Pratik Hususlar

Yüksek besin (fosfor ve azot) konsantrasyonlarının bulunduğu göllerde, rezervuarlarda ve yavaş akan nehirlerde siyanobakteriler yaygın olarak görülür. Fazla büyümeleri yüksek biyokütlesine, bazen “çiçeklenme” olaylarına yol açtığında, STX’ler ham suda insan sağlığı için potansiyel olarak tehlikeli olabilecek konsantrasyonlara ulaşabilir. Bu tür çiçeklenmeler genellikle aynı su kütlelerinde tekrar eder. Bazı siyanobakteri türlerinin hücreleri (örneğin Raphidiopsis, Aphanizomenon, Dolichospermum) yüzeyde köpük olarak biriktirebilir. Bu tür birikimler hızla gelişebilir ve süresi çok değişkendir (saatler ila haftalar). Çoğu durumda, çiçeklenmeler mevsimseldir, bazıları ise yıl boyunca meydana gelir.

Siyanobakterilerin kontrolü, TİP (bkz. bölüm 4) geliştirilmesi bağlamında en etkili şekilde gerçekleştirilir. İçme suyundaki siyanobakterilerden ve özellikle de toksinlerinden kaynaklanan potansiyel riskleri yönetmek için kontrol önlemleri, sadece yeterli arıtma değil, aynı zamanda siyanobakteri çiçeklenme gelişimini kontrol etmeye yönelik önlemleri de içermelidir. Siyanobakteriler hakkında daha fazla bilgi, siyanobakteri çiçeklenmelerinin izlenmesi, uyarı seviyesi çerçevesi ve kaynak sularında siyanobakterilerin önlenmesi ve yönetimi hakkında daha fazla ayrıntı dahil olmak üzere 11.5 bölümüne bakın. Çiçeklenme oluşumunu etkin bir şekilde en aza indirmek ve ham su girişini çiçeklenmelerden uzaklaştırmak, siyanotoksinleri gidermek için gereken arıtma adımlarını azaltır.

Parçacıkları (yani toprak, yavaş kum veya nehir kıyısı filtrasyonu, geleneksel su arıtma (pıhtılaştırma, flokülasyon ve filtrasyon) veya çözünmüş hava flotasyonu) gideren içme suyu arıtması, hücreye bağlı STX’leri etkili şekilde giderebilir. Toprak, yavaş kum ve nehir kıyısı filtrasyonu ayrıca çözünmüş siyanotoksinleri de giderebilir. Tüm bu işlemler için, hücrelerin ve çözünmüş toksinlerin giderilmesini hedefleyecek şekilde optimize edilmeleri önemlidir. Yeterince yüksek dozlarda ve temas sürelerinde klorlama ve ozonlama, çözünmüş STX’leri parçalamak için etkilidir; ancak çiçeklenme durumlarında yüksek organik karbon, dezenfektan ihtiyacını önemli ölçüde artıracaktır. Klor dioksit ve kloramin, STX’leri parçalamak için etkisizdir. Hem ön oksidasyon hem de geleneksel arıtma için hücre yırtılması ve toksin salınması önlenmelidir. GAC ve PAC, çözünmüş STX’leri gidermek için etkili olabilir, etkinlik aktif karbon tipi, temas süreleri (PAC), akış oranları (GAC) ve su kalitesi dahil olmak üzere çeşitli faktörlere bağlıdır. Çiçeklenmelerin arıtma için sunduğu zorluklar karmaşık olduğundan, özellikle çiçeklenme durumlarında ve yerel koşullar altında periyodik olarak etkinliğin doğrulanması özellikle önemlidir. Bu nedenle, çiçeklenme oluşumunu ve alımını önlemek tercih edilen seçenektir.

Kısacası, yüksek besin seviyeleri nedeniyle siyanobakteri çiçeklenmelerinin ve dolayısıyla Saksitoxinlerin suya karışma riski artar. Çiçeklenmeleri önlemek ve ham suyu girişi uzaklaştırmak en iyi çözümdür. Ancak çiçeklenme meydana gelirse, etkili arıtma yöntemleri (filtreleme, klorlama, ozonlama vb.) uygulanmalıdır. Bu zorlukların üstesinden gelmek için kapsamlı su yönetimi planları ve sürekli izleme gereklidir.