7.6 Mikrobiyal Su Kalitesi Sorunlarına ve Acil Durumlara Yerel Müdahale Yöntemlerinin Belirlenmesi

Fekal kirlenmenin içme suyu kaynağına bulaştığını kanıtlayan bir acil durumda, mevcut kaynakların arıtılmasını değiştirmek veya geçici olarak alternatif içme suyu kaynakları kullanmak gerekebilir. Kaynakta, arıtmayı takiben veya dağıtım sırasında dezenfeksiyonu artırmak gerekebilir. Mikrobiyal kalite sürdürülemezse, tüketicilere acil durumda suyu kaynatmalarını tavsiye etmek gerekebilir (bkz. Bölüm 7.6.1). Müdahale hızı, kirlenmiş önemli miktarda suyun tüketicilere ulaşmasını önlemek için yeterliyse, aşırı klorlama başlatmak ve acil düzeltici önlemler almak tercih edilebilir.

Potansiyel olarak su kaynaklı hastalık salgınları sırasında veya bir içme suyu kaynağında fekal kirlenmenin tespit edilmesi durumunda, minimum acil müdahale olarak sistem boyunca serbest klor konsantrasyonu 0,5 mg/l’den fazla artırılmalıdır. Kararların halk sağlığı yetkilileri ve uygun durumlarda sivil yetkililerle istişare halinde alınması en önemli husustur (bkz. ayrıca Bölümler 4.4.3, 6.8 ve 8.7).

7.6.1 Su Kaynatma Tavsiyeleri

Su kaynatma tavsiyeleri, ciddi kimyasal kirlenme durumunda kullanılan su kullanımından kaçınma tavsiyeleri ile birçok ortak özellik paylaşır (bkz. Bölüm 8.7). Su tedarikçileri, halk sağlığı yetkilileri ile birlikte, su kaynatma talimatları için protokoller geliştirmelidir. Protokollerler, olaylar gerçekleşmeden önce hazırlanmalı ve yönetim planlarına dahil edilmelidir. Tavsiyelerin verilmesi kararları genellikle kısa bir süre içinde verilir ve bir olay sırasında yanıt geliştirmek, karar vermeyi karmaşıklaştırabilir, iletişimi zayıflatabilir ve halkın güvenini azaltabilir. Bölüm 4.4.3’te ele alınan bilgilere ek olarak, protokoller şunları ele almalıdır:

• Tavsiyelerin verilmesi ve kaldırılması için kriterler;
• Genele ve belirli gruplara iletilecek bilgiler;
• Tavsiyeden etkilenen faaliyetler.

Protokoller, su kaynatma tavsiyelerinin iletişimi için mekanizmaları belirlemelidir. Mekanizmalar, tedarikin niteliğine ve etkilenen topluluğun büyüklüğüne bağlı olarak değişebilir ve şunları içerebilir:

• Televizyon, radyo ve gazeteler aracılığıyla basın açıklamaları;
• Belirli tesislerin, topluluk gruplarının ve yerel yetkililerin telefon, e-posta ve faks yoluyla irtibatı;
• Göz alıcı yerlere ilanların asılması;
• Kişisel teslimat;
• Posta yoluyla teslimat.

Su kaynatma tavsiyeleri, ciddi kimyasal kirlenme durumunda kullanılan su kullanımından kaçınma tavsiyeleri ile birçok ortak özellik taşır (bkz. Bölüm 8.7). Su temin edicileri, halk sağlığı yetkilileri ile birlikte, su kaynatma talimatları için protokoller geliştirmelidir. Protokollerler, olaylar gerçekleşmeden önce hazırlanmalı ve yönetim planlarına dahil edilmelidir. Tavsiyelerin verilmesi kararları genellikle kısa bir süre içinde verilir ve bir olay sırasında yanıt geliştirmek, karar vermeyi karmaşıklaştırabilir, iletişimi zayıflatabilir ve halkın güvenini azaltabilir. Bölüm 4.4.3’te ele alınan bilgilere ek olarak, protokoller şunları ele almalıdır:

• Tavsiyelerin verilmesi ve kaldırılması için kriterler;
• Genele ve belirli gruplara iletilecek bilgiler;
• Tavsiyeden etkilenen faaliyetler.

Protokoller, su kaynatma tavsiyelerinin iletişimi için mekanizmaları belirlemelidir. Mekanizmalar, tedarikin niteliğine ve etkilenen topluluğun büyüklüğüne bağlı olarak değişebilir ve şunları içerebilir:

• Televizyon, radyo ve gazeteler aracılığıyla basın açıklamaları;
• Belirli tesislerin, topluluk gruplarının ve yerel yetkililerin telefon, e-posta ve faks yoluyla irtibatı;
• Göz alıcı yerlere ilanların asılması;
• Kişisel teslimat;
• Posta yoluyla teslimat.

Seçilen yöntemler, sakinler, çalışanlar ve seyahat edenler dahil, etkilenen herkesin mümkün olan en kısa sürede bilgilendirilmesi için makul bir güvence sağlamalıdır. Su kaynatma tavsiyeleri, suyun kaynatılarak güvenli hale getirilebileceğini belirtmelidir. Kaynatmadan sonra, suyun buzun olmadan kendi kendine soğumasına izin verilmelidir. Bu prosedür her yükseklikte ve bulanık suda da etkilidir.

Su kaynatma tavsiyelerini değerlendirmeye dahil olan olay türleri şunları içerir:

• Kaynak suyunun kalitesinde ciddi bozulma;
• Arıtma prosesleriyle veya dağıtım sistemlerinin bütünlüğüyle ilgili büyük arızalar;
• yetersiz dezenfeksiyon;
• İçme suyunda patojenlerin veya fekal indikator organizmaların tespiti;
• İçme suyunun bir hastalık salgınına neden olduğuna dair epidemiyolojik kanıtlar.

Su kaynatma tavsiyeleri, önemli olumsuz sonuçlar doğurabilecek ciddi bir önlemdir. Kaynatma tavsiyelerinin geri çekilmesinden sonra bile, haşlanma ve artan kaygı yoluyla olumsuz halk sağlığı sonuçları yaratabilir. Ayrıca, tüm tüketiciler, başlangıçta bile verilen tavsiyelere uymayacaktır; su kaynatma tavsiyeleri sık sık verilirse veya uzun süre bırakılırsa, uyum azalacaktır. Bu nedenle, halk sağlığı yetkilileri ve olay müdahale ekibi tarafından mevcut tüm bilgilerin dikkatli bir şekilde değerlendirilmesinden sonra ve su kaynatma tavsiyelerinin riskinden daha ağır basan halk sağlığı için devam eden bir risk olduğu sonucuna varıldıktan sonra tavsiye verilmelidir. Örneğin, içme suyundan alınan numunelerde mikrobiyal kirlenmenin tespit edilmesi durumunda, bir tavsiye verme ihtiyacını değerlendirmede dikkate alınması gereken faktörler şunlardır:

• Sonuçların güvenilirliği ve doğruluğu;
• Kaynak suyunun kirlenmeye karşı hassasiyeti;
• Kaynak suyunun kalitesinde bozulma kanıtı;
• Kaynak suyu izleme sonuçları;
• Arıtma ve dezenfeksiyon süreçlerinin operasyonel izleme sonuçları;
• Dezenfektan artıklar;
• Dağıtım sisteminin fiziksel bütünlüğü.

Kirlenmenin olası kaynağını ve tekrarlama veya devam etme olasılığını belirlemek için mevcut bilgiler gözden geçirilmelidir. Verildiğinde, bir su kaynatma tavsiyesi alıcılar tarafından açık ve kolayca anlaşılmalıdır, aksi takdirde dikkate alınmayabilir. Tavsiyeler normal olarak sorunun tanımı, potansiyel sağlık riskleri ve semptomlar, etkilenen aktiviteler, başlatılan inceleme eylemleri ve düzeltici önlemler ile sorunun çözülmesi için beklenen süreyi içermelidir. Tavsiye bir hastalık salgını ile ilgiliyse, salgının niteliği, hastalık ve halk sağlığı müdahalesi hakkında özel bilgiler verilmelidir.

Su kaynatma tavsiyeleri, içme suyu kaynaklarının hem etkilenen hem de etkilenmeyen kullanımlarını tanımlamalıdır. Genel olarak, tavsiye kaynatılmamış suyun şu amaçlarla kullanılmaması gerektiğini belirtecektir: içme, soğuk içecekler hazırlama, buz yapma, yemek hazırlama veya yıkama, diş fırçalama. Aşırı kirlenmemişse, kaynatılmamış su genellikle banyo yapmak (su yutulması önlendiğinde) ve çamaşır yıkamak için güvenli olacaktır. Bir su kaynatma tavsiyesi, hamile kadınlar ve bağışıklığı baskılanmış olabilecek diğerleri gibi savunmasız altpopülasyonlar için özel tavsiyeler içerebilir. Diş klinikleri, diyaliz merkezleri, doktor muayenehaneleri, hastaneler ve diğer sağlık tesisleri, kreşler, okullar, gıda tedarikçileri ve üreticileri, oteller, restoranlar ve halka açık yüzme havuzları ve spa işletmecileri gibi tesisler için de özel tavsiyeler verilmelidir. Geçici su kaynatma tavsiyeleri uygulanırken, şişe suyu veya toplu su gibi alternatif içme suyu kaynaklarının sağlanması düşünülmelidir. Protokollerler, alternatif kaynakları ve teslimat mekanizmalarını tanımlamalıdır.

Protokollerler, su kaynatma tavsiyelerinin kaldırılması için kriterleri içermelidir. Tavsiyenin verilme nedenine bağlı olarak, kriterler şunlardan birini veya birkaçını içerebilir:

• Kaynak suyunun kalitesinin normale döndüğüne dair kanıt;
• Arıtma prosesleriyle veya dağıtım sistemleriyle ilgili arızaların düzeltilmesi;
• Dezenfeksiyon süreçlerindeki hataların düzeltilmesi ve normal dezenfektan artıklarının geri kazandırılması;
• İçme suyundaki mikrobiyal kirlenmenin tespiti tavsiyeyi başlattıysa, bu kirlenmenin giderildiğine veya etkisiz hale getirildiğine dair kanıt;
• Yeterli boru yıkama veya suyun yer değiştirmesinin potansiyel olarak kirlenmiş suyu ve biyofilmleri uzaklaştırdığına dair kanıt;
• Bir salgının sona erdiğini gösteren epidemiyolojik kanıt.

Su kaynatma tavsiyeleri kaldırıldığında, benzer kanallar aracılığıyla ve ilk tavsiyeyi alan aynı gruplara bilgi verilmelidir. Ek olarak, büyük binaların ve depo tankları bulunan binaların işletmenleri/yöneticileri veya sakinleri, normal kullanımların yeniden başlatılmadan önce depoların ve geniş iç dağıtım sistemlerinin iyice yıkanması gerektiği konusunda uyarılmalıdır.

7.6.2 Olay Sonrası Eylemler

Herhangi bir olayın düzgün bir şekilde araştırılması ve tekrarlanmasını önlemek için düzeltici önlemlerin alınması önemlidir. Su güvenliği planının edinilen deneyimi hesaba katacak şekilde revizyona ihtiyacı olacaktır ve bulgular, benzer bir olayın başka yerde meydana gelmesini önlemek için diğer su kaynakları ile ilgili eylemleri bilgilendirmede de önemli olabilir. Gerektiğinde, sağlık yetkilileri tarafından yapılan epidemiyolojik araştırmalar da gelecek için eylemleri bilgilendirmeye yardımcı olacaktır.

Kısaltmaların İngilizce ve Türkçe Anlamları

• 2,4-D: 2,4-dichlorophenoxyacetic acid – 2,4-D: 2,4-diklorofenoksiasetik asit
• 2,4-DB: 2,4-dichlorophenoxybutyric acid – 2,4-DB: 2,4-diklorofenoksibutirik asit
• 2,4-DP: dichlorprop – 2,4-DP: diklorprop
• 2,4,5-T: 2,4,5-trichlorophenoxyacetic acid – 2,4,5-T: 2,4,5-triklorofenoksiasetik asit
• 2,4,5-TP: 2,4,5-trichlorophenoxy propionic acid; fenoprop – 2,4,5-TP: 2,4,5-triklorofenoksi propiyonik asit; fenoprop
• AAS: atomic absorption spectrometry – AAS: atomik absorpsiyon spektrometresi
• Absor: absorptiometry – Absor: absorpsiyometri
• ADI: acceptable daily intake – ADI: kabul edilebilir günlük alım miktarı
• AES: atomic emission spectrometry – AES: atomik emisyon spektrometresi
• AIDS: acquired immunodeficiency syndrome – AIDS: Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu
• AMPA: aminomethylphosphonic acid – AMPA: aminometilfosfonik asit
• ARfD: acute reference dose – ARfD: akut referans dozu
• ATX: anatoxin – ATX: anatoksin
• BDCM: bromodichloromethane – BDCM: bromodiklorometan
• BMD: benchmark dose – BMD: referans dozu
• BMDL: lower confidence limit on the benchmark dose – BMDL: kıyaslama dozunda daha düşük güven sınırı
• BMDLx: lower 95% confidence limit on the benchmark dose for an x% response – BMDLx: %x yanıt için referans dozda %95’lik daha düşük güven sınırı
• BTEX: benzene, toluene, ethylbenzene and xylenes – BTEX: benzen, toluen, etilbenzen ve ksilenler
• Bti: Bacillus thuringiensis israelensis – Bti: Bacillus thuringiensis israelensis
• bw: body weight – bw: vücut ağırlığı
• CAS: Chemical Abstracts Service – CAS: Kimyasal Özetler Hizmeti
• Col: colorimetry – Col: kolorimetri
• CPVC: chlorinated polyvinyl chloride – CPVC: klorlu polivinil klorür
• CSAF: chemical-specific adjustment factor – CSAF: kimyasala özgü ayarlama faktörü
• Ct: product of disinfectant concentration and contact time – Ct: dezenfektan konsantrasyonunun ve temas süresinin çarpımı
• CYN: cylindrospermopsin – CYN: silindirdrospermopsin
• DAEC: diffusely adherent E. coli – DAEC: yaygın olarak yapışan E. coli
• DALY: disability-adjusted life year – DALY: engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yılı
• DBCM: dibromochloromethane – DBCM: dibromoklorometan
• DBCP: 1,2-dibromo-3-chloropropane – DBCP: 1,2-dibromo-3-kloropropan
• DBP: disinfection by-product – DBP: dezenfeksiyon yan ürünü
• DCA: dichloroacetic acid – DCA: dikloroasetik asit
• DCB: dichlorobenzene – DCB: diklorobenzen
• DCP: dichloropropane – DCP: dikloropropan
• DDT: dichlorodiphenyltrichloroethane – DDT: diklorodifeniltrikloroetan
• DEHA: di(2-ethylhexyl)adipate – DEHA: di(2-etilheksil)adipat
• DEHP: di(2-ethylhexyl)phthalate – DEHP: di(2-etilheksil)ftalat
• DNA: deoxyribonucleic acid – DNA: deoksiribonükleik asit
• DPD: N,N-diethyl-1,4-phenylenediamine sulfate – DPD: N,N-dietil-1,4-fenilendiamin sülfat
• EAAS: electrothermal atomic absorption spectrometry – EAAS: elektrotermal atomik absorpsiyon spektrometrisi
• EAEC: enteroaggregative E. coli – EAEC: enteroagregatif E. coli
• ECD: electron capture detector – ECD: elektron yakalama dedektörü
• EDTA: ethylenediaminetetraacetic acid; edetic acid – EDTA: etilendiamintetraasetik asit; edetik asit
• EHEC: enterohaemorrhagic E. coli – EHEC: enterohemorajik E. coli
• EIEC: enteroinvasive E. coli – EIEC: enteroinvazif E. coli
• ELISA: enzyme-linked immunosorbent assay – ELISA: enzime bağlı immünosorbent tahlili
• EPEC: enteropathogenic E. coli – EPEC: enteropatojenik E. coli
• ETEC: enterotoxigenic E. coli – ETEC: enterotoksijenik E. coli
• F₀: parental generation – F₀: ebeveyn nesli
• F₁: first filial generation – F₁: ilk evlat nesli
• FAAS: flame atomic absorption spectrometry – FAAS: alevli atomik absorpsiyon spektrometresi
• FAO: Food and Agriculture Organization of the United Nations – FAO: Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
• FD: fluorescence detector – FD: floresans dedektörü
• FID: flame ionization detector – FID: alev iyonizasyon dedektörü
• FPD: flame photodiode detector – FPD: alev fotodiyot dedektörü
• GAC: granular activated carbon – GAC: granüler aktif karbon
• GC: gas chromatography – GC: gaz kromatografisi
• GL: guidance level (used for radionuclides in drinking-water) – GL: kılavuz seviyesi (içme suyundaki radyonüklidler için kullanılır)
• GV: guideline value – GV: kılavuz değer
• HAA: haloacetic acid – HAA: haloasetik asit
• HAV: hepatitis A virus – HAV: hepatit A virüsü
• HCB: hexachlorobenzene – HCB: heksaklorobenzen
• HCBD: hexachlorobutadiene – HCBD: hekzaklorobutadien
• HCH: hexachlorocyclohexane – HCH: hekzaklorosikloheksan
• HEV: hepatitis E virus – HEV: hepatit E virüsü
• HIV: human immunodeficiency virus – HIV: insan bağışıklık yetersizliği virüsü
• HPC: heterotrophic plate count – HPC: heterotrofik plaka sayısı
• HPLC: high-performance liquid chromatography – HPLC: yüksek performanslı sıvı kromatografisi
• IARC: International Agency for Research on Cancer – IARC: Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı
• IC: ion chromatography – IC: iyon kromatografisi
• ICP: inductively coupled plasma – ICP: indüktif olarak eşleşmiş plazma
• ICRP: International Commission on Radiological Protection – ICRP: Uluslararası Radyolojik Koruma Komisyonu
• IDC: individual dose criterion – IDC: bireysel doz kriteri
• IPCS: International Programme on Chemical Safety – IPCS: Uluslararası Kimyasal Güvenlik Programı
• IQ: intelligence quotient – IQ: zeka bölümü
• ISO: International Organization for Standardization – ISO: Uluslararası Standardizasyon Örgütü
• JECFA: Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives – JECFA: Gıda Katkı Maddeleri Ortak FAO/WHO Uzman Komitesi
• JMPR: Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues – JMPR: Pestisit Kalıntılarına İlişkin FAO/WHO Ortak Toplantısı
• LC: liquid chromatography – LC: sıvı kromatografisi
• LOAEL: lowest-observed-adverse-effect level – LOAEL: gözlemlenen en düşük yan etki düzeyi
• LRV: log₁₀ reduction value – LRV: log₁₀ azaltma değeri
• MC: microcystin – MC: mikrosistin
• MCB: monochlorobenzene – MCB: monoklorobenzen
• MCPA: 4-(2-methyl-4-chlorophenoxy)acetic acid – MCPA: 4-(2-metil-4-klorofenoksi)asetik asit
• MCPB: 2,4-MCPB; 4-(4-chloro-o-tolyloxy)butyric acid; 4-(4-chloro2 methylphenoxy)butanoic acid – MCPB: 2,4-MCPB; 4-(4-kloro-o-toliloksi)bütirik asit; 4-(4-kloro2 metilfenoksi)bütanoik asit
• MCPP: 2(2-methyl-chlorophenoxy) propionic acid; mecoprop – MCPP: 2(2-metil-klorofenoksi) propiyonik asit; mekoprop
• MDL: method detection limit – MDL: yöntem tespit limiti
• MMT: methylcyclopentadienyl manganese tricarbonyl – MMT: metilsiklopentadienil manganez trikarbonil
• MS: mass spectrometry – MS: kütle spektrometresi
• MS/MS: tandem mass spectrometry – MS/MS: tandem kütle spektrometresi
• MTBE: methyl tertiary-butyl ether – MTBE: metil üçüncül-bütil eter
• MX: 3-chloro-4-dichloromethyl-5-hydroxy-2(5H)-furanone – MX: 3-kloro-4-diklorometil-5-hidroksi-2(5H)-furanon
• NDMA N-nitrosodimethylamine – NDMA N-nitrosodimetilamin
• NOAEL: no-observed-adverse-effect level – NOAEL: advers etkinin gözlemlenmediği düzey
• NOEL: no-observed-effect level – NOEL: etki gözlemlenmeyen düzey
• NTA: nitrilotriacetic acid – NTA: nitrilotriasetik asit
• NTP: National Toxicology Program (USA) – NTP: Ulusal Toksikoloji Programı (ABD)
• NTU: nephelometric turbidity unit – NTU: nefelometrik bulanıklık birimi
• PAC: powdered activated carbon – PAC: toz aktif karbon
• PAH: polynuclear aromatic hydrocarbon – PAH: polinükleer aromatik hidrokarbon
• PCE: tetrachloroethene – PCE: tetrakloroeten
• PCP: pentachlorophenol – PCP: pentaklorofenol
• PCR: polymerase chain reaction – PCR: polimeraz zincir reaksiyonu
• PD: photoionization detector – PD: fotoiyonizasyon dedektörü
• PDA: photodiode array – PDA: fotodiyot dizisi
• PMTDI: provisional maximum tolerable daily intake – PMTDI: geçici maksimum tolere edilebilir günlük alım miktarı
• PPA: protein phosphatase assay – PPA: protein fosfataz tahlili
• PT: purge and trap – PT: arındır ve tuzağa düşür
• PTDI: provisional tolerable daily intake – PTDI: geçici tolere edilebilir günlük alım
• PTMI: provisional tolerable monthly intake – PTMI: geçici tolere edilebilir aylık alım
• PTWI: provisional tolerable weekly intake – PTWI: geçici tolere edilebilir haftalık alım
• PVC: polyvinyl chloride – PVC: polivinil klorür
• QMRA: quantitative microbial risk assessment – QMRA: niceliksel mikrobiyal risk değerlendirmesi
• RNA: ribonucleic acid – RNA: ribonükleik asit
• SI: Système international d’unités (International System of Units) – SI: Système uluslararası d’unités (Uluslararası Birim Sistemi)
• SODIS: solar water disinfection – SODIS: güneş enerjisiyle su dezenfeksiyonu
• STX: saxitoxin – STX: saksitoksin
• sp.: species (singular) – sp.: türler (tekil)
• spp.: species (plural) – spp.: türler (çoğul)
• subsp.: subspecies (singular) – subsp.: alt tür (tekil)
• TBA: terbuthylazine – TBA: terbutilazin
• TCB: trichlorobenzene – TCB: triklorobenzen
• TCE: trichloroethene – TCE: trikloroeten
• TCU: true colour unit – TCU: gerçek renk birimi
• TD₀₅: tumorigenic dose05 , the dose associated with a 5% excess incidence of tumours in experimental animal studies – TD₀₅: tümörijenik doz₀₅, deneysel hayvan çalışmalarında tümör vakalarının %5 fazla olmasıyla ilişkili doz
• TDI: tolerable daily intake – TDI: tolere edilebilir günlük alım miktarı
• TDS: total dissolved solids – TDS: toplam çözünmüş katılar
• THM: trihalomethane – THM: trihalometan
• TID: thermal ionization detector; total indicative dose – TID: termal iyonizasyon dedektörü; toplam gösterge dozu
• UF: uncertainty factor – UF: belirsizlik faktörü
• UN: United Nations – BM: Birleşmiş Milletler
• UNICEF: United Nations Children’s Fund – UNICEF: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
• UNSCEAR: United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation – UNSCEAR: Birleşmiş Milletler Atomik Radyasyonun Etkileri Bilimsel Komitesi
• USA: United States of America – ABD: Amerika Birleşik Devletleri
• UV: ultraviolet – UV: ultraviyole
• UVPAD: ultraviolet photodiode array detector – UVPAD: ultraviyole fotodiyot dizisi dedektörü
• WHO: World Health Organization – DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü
• WHOPES: World Health Organization Pesticide Evaluation Scheme – WHOPES: Dünya Sağlık Örgütü Pestisit Değerlendirme Planı
• WSP: water safety plan – WSP: su güvenliği planı
• YLD: years of healthy life lost in states of less than full health (i.e. years lived with a disability) – YLD: Sağlığın tam olmadığı durumlarda kaybedilen sağlıklı yaşam yılları (yani engellilikle geçirilen yıllar)
• YLL: years of life lost by premature mortality – YLL: Erken ölüm nedeniyle kaybedilen yaşam yılları